جوانسازی و اهمیت پیشگیری از پیری زدورس

تغییر سیمای بیماری­ها و مخاطرات تهدید کننده سلامتی در عصر حاضر که به دلایل متفاوتی اتفاق افتاده است، نیازهای سلامت را به طور بنیادی تغییر داده و پاسخگویی به این نیازهای دائما در حال تغییر را به یکی از چالش­های مهم نظام سلامت درهمه جوامع تبدیل­کرده است. این امرچه در تعریف گروه­های پرخطر برای دریافت خدمات سلامتی و چه در ابعاد مختلف سلامت مشهود است و به عبارت دیگر نگرش و رویکرد نوینی را برای حل معضلات سلامت پیش روی سیاست­گذاران قرار داده است.

یکی از گروه های سنی مهم در این تغییر رویکرد نظام سلامت، گروه سنی میانسالان است که نیمی از جمعیت کشورهای در حال توسعه را  تشکیل می دهند و به طور روز افزونی جمعیت آنان در حال افزایش است، بویژه درکشورهای در حال توسعه رشدی سریعتر از رشد کل جمعیت در این گروه اتفاق می افتد و این سرعت رشد تا چند دهه آینده  نیز ادامه خواهد داشت.

از طرف دیگر این گروه یا به عبارت دیگر والدین، محور سلامت خانواده بوده و مرگ ومیر، ناتوانی و رفتارهای آنان، همه ابعاد سلامت خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد و خطرات تهدید کننده سلامتی آنان بر سلامت سایر گروه ­های سنی در خانواده نیزموثر است. این گروه سنی دارای نقش مولد اقتصادی بوده و به همین سبب سایر گروه های سنی در خانواده و جامعه به آنان وابسته اند. همچنین چهره سلامت و بیماری در این گروه سنی متفاوت با سایر گروه های سنی است و مداخله برای کاهش بار بیماری ها در آنان به سادگی کنترل بیماری­های واگیردار نیست و به شدت به مسائل فرهنگی، اجتماعی و عادات شیوه زندگی بستگی دارد.

با توجه به آنچه گذشت، بدون توجه به سلامت این قشرعظیم اجتماع که کانون سلامت در خانواده نیز هست، رسالت سازمان مسئول سلامت خانواده، امکان تحقق نخواهد یافت. از طرف دیگر نیازهای سریعا در حال تغییر سلامتی و انتظارات گروه های هدف برای برآورده شدن این نیازها، لزوم پویایی سازمان و انطباق آن با جمعیت تحت پوشش و زیر گروههای مختلف را  گوشزد می کند، در واقع این امر کلید بقا و ماندگاری سازمان ماست.  گرچه کاملا بدیهی است، اما یك نگاه اجمالی به سیر تکاملی برنامه سلامت کودکان از پایش رشد و واکسیناسیون تا بررسی ادغام یافته همه ناخوشی ها و خوشی های اطفال مثال گویایی از لزوم تغییر و تکامل برنامه های سلامت است. خدمات جامع سلامت میانسالان در کشورمان نیز درمجموعه برنامه های نوینی قرار می گیرد که برای پاسخگویی به یك نیاز تازه در گروه سنی خاص در طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت تدوین شده است.

بسته خدمات جامع ارزیابی سلامت زنان و مردان میانسال ایران، با توجه به اهمیت این گروه سنی در خانواده و جامعه­­ به ویژه لزوم برنامه­ریزی برای پیشگیری از بیماری و کاهش مرگ و میرزود هنگام آنان توسط دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس در معاونت بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر مبنای استانداردهای علمی و متناسب با شرایط کشور و اولویت­ها و نیازهای سلامت خانواده های ساکن کشور جمهوری اسلامی ایران تدوین شده است.کارکنان بهداشتی در چارچوب طرح تحول نظام سلامت، موظفند بسته خدمتی سلامت میانسالان را که به صورت ادغام یافته برای  مراقبت از سلامت بانوان و مردان 59-30 سال طراحی شده، در همه مراکز ارائه خدمات بهداشتی اولیه در نظام شبکه ارائه نمایند. بدین ترتیب برای برقراری ارتباط با گروه هدف دو مسیر مهم را طی می کنند:

 1- ارتباط با جامعه هدف به صورت عمومی

 2- ارتباط با یکایک آحاد گروه هدف به صورت انفرادی

برای هریک از دو مسیر ارتباطی فوق می توان همزمان از دو روش مشارکتی و غیر مشارکتی بهره جست. در روش غیر مشارکتی،برای ارائه خدمات سلامت به این گروه سنی در سرشماری اول هر سال کلیه افراد گروه هدف شناسایی شده و اسامی آنها ثبت می گردد. تعداد افراد این گروه سنی در زیج حیاتی و پانل شاخص های جمعیتی هر خانه بهداشت و هر مرکز بهداشتی درمانی  ثبت و برای فراخوان آنان اقدامات زیر صورت می گیرد:

الف- توزیع دعوتنامه: در این روش بهورز  یا رابط بهداشتی به درب منازل تک تک افراد گروه هدف مراجعه و دعوتنامه ای را که در آن، در خصوص ارائه خدمات سلامت میانسالان و لزوم آن توضیحاتی داده شده است، در اختیار آنان قرار می دهد. و آنان را برای بهره مندی از اجرای برنامه تشویق به حضور در خانه بهداشت می نماید.

ب- نصب اطلاعیه عمومی در سطح روستا/ محله

در این روش بهورز/ رابط بهداشتی/ مراقب سلامت خانواده  اطلاعیه ای را در مورد برنامه تهیه می نماید و آن را در محل دید گروه هدف در سطح روستا/ محله  و یا داخل خانه بهداشت/ مرکز نصب می کند و از این طریق زنان و مردان را با این برنامه آشنا ساخته و آنان را به خانه بهداشت دعوت می نماید.

ج- اعلام در تجمع های زنان و مردان منطقه: در این روش کارکنان بهداشتی  از تجمع هایی که به دلایل مختلف تشکیل می گردد استفاده نموده و ضمن توضیح مختصر در مورد برنامه، آنها را برای مراجعه برای دریافت خدمات ترغیب می  نماید.

د- آموزش چهره به چهره: کارکنان بهداشتی می توانند به کلیه افراد گروه هدف که به هر دلیلی به خانه بهداشت/ مرکز مراجعه می نمایند در مورد برنامه سلامت آنان توضیح داده و آنان را در این فرصت های طلایی برای دریافت مراقبت ها ترغیب نمایند.

هـ- استفاده از همکاری مراجعین برای برقراری ارتباط با گروه هدف: در این روش از گیرندگان خدمات، برای تشویق گروه هدف فوق که در خانوار آنها و یا در همسایگی آنان زندگی می کنند، برای مراجعه به خانه بهداشت/ پایگاه بهداشتی/ مرکز بهداشتی درمانی استفاده  می شود.                                                                                                  . روشهای فوق روش آموزش غیر مشارکتی بوده و یک فراخوان یک طرفه برای دریافت خدمات محسوب می شود. این روش می تواند مقدمه ای برای مشارکت بیشتر گروه هدف به شمار آمده و با ایجاد پرسش در ذهن مخاطب و تحریک کنجکاوی وی، نقطه شروعی برای دریافت اطلاعات بیشتر توسط مراجعه کننده باشد.

روش دوم جلب مشارکت گروه هدف از طریق  بحث و گفتگو  می باشد. بهترین راه برای تشویق گروه هدف برای مشارکت در بهره مندی از مراقبت های ادغام یافته سلامت میانسالان، این است که با آنها به صحبت و گفتگو بنشینیم یا آنها را برای مصاحبه به خانه بهداشت/ پایگاه / مرکز دعوت کنیم و یا اینکه اگر در جایی  جمع می شوند به دیدارشان رفته و با آن ها به طور کامل صحبت کنیم. از آن­ها بخواهیم که مشکلات سلامت خود بیان کنند و با یکدیگر در مورد مشکلات خود به بحث و گفتگو بنشینند و سپس اطلاعات کامل در مورد شیوه زندگی و نقش آن در سلامت میانسالان  و سایر مواردی که در مراقبت های ادغام یافته سلامت میانسالان از اولویت برخوردارند، ارائه دهیم تا تشویق شوند برای حل مشکلات خود از این برنامه بهره بگیرند .این روش می تواند بسیار موثر باشد زیرا با بیان مشکلات مربوط به دوره میانسالی به این نکته پی می برند که باید برای حل این مشکلات آمادگی داشته و  اقدام نمایند. به روش فوق، روش مشارکتی گفته می شود در این روش یادگیرنده ها مورد توجه بوده و در طی فرایند یادگیری به این نتیجه می رسند که برای حل مشکلات سلامت خود باید و می توانند در حل مسئله نقش خود را ایفا کنند. با ترغیب گروه هدف به مشارکت در برنامه سلامت خود می توان آنان را برای خود مراقبتی نیز تشویق نمود.

از طرفی مديريت بر مبناي هدف در بيمارستان ها و مراکز بهداشتی-درمانی در راستای کاهش روند پیرشدن آدمی به استقرار اهداف مشخصي در قالب زمان معين و تشريك مساعي كاركنان در اجراي آنها منجر مي شود. از اين رو لازم است تركيب مناسبي از اخلاقيات و اجراي اصول ارائه خدمات بهداشتي ايجاد گردد كه خود مستلزم مهندسي مجدد ارزش ها و آموزش كاركنان است.

دانش مديريت به مديران كمك مي كند تا بتوانند بهترين تصميم را در كمترين زمان ممكن اتخاذ كنند و براي سازمان خود، كاركنان و جامعه شان، اثربخش و ارزش آفرين باشند. يك مدير خوب اهل مطالعه است؛ به طور كلي مديريت كار كردن با افراد و به وسيله افـراد و گـروه هـا بـراي تحقـق هـدف هـاي سازماني است. به اين منظور، لازمه موفقيت مديران در همه سازمان ها مجهز بودن آنان به مهـارت هاي اجتماعي و انساني مي باشد. از آنجا كه مديران با منابع انساني سروكار دارند، براي دسـتيابي به هدف هاي سازماني مي بايست هدايت و رهبري را مورد توجه قرار دهند.

همچنين مديران بايد شناختي اساسي از تفاوت ميان «مديريت» و «رهبري» داشته باشند و بدانند چگونه اين دو فعاليت براي تحقق موفقيت سازمان بايد با همديگر تركيب شوند. در يك سازمان با وجود تفاوت عمده بين «رهبري» و «مديريت»، ارتباط تنگاتنگي بين آن دو وجود دارد. يك رهبر مي تواند مدير باشد و يك مدير نيز مي تواند «رهبري» كند. در حقيقت يك مدير موفق بايد بتواند يك رهبر موفق هم باشد.

مدير يك مركز درماني به دليل مواجه بودن با شرايط حساس و خاصي كه مستقيماً با سلامتي انسان ها مربوط مي شود، وظيفه اي سنگين بر دوش دارد. اجراي وظايف اداري – سازماني و هماهنگي موثر در ارائه خدماتي كه منجر به بهبود بيماران خواهد شد و نيز ايجاد انگيزش لازم در كاركنان با توجه به روابط انساني خاصي كه در محيط درماني بنا بر طبيعت كار حاكم است، مدير بيمارستان را با شرايط ويژه اي روبرو مي كند.

اصولا در بيمارستان ها و مراكز درماني سه گلوگاه حياتي وجود دارد كه شامل كلينيك هاي تخصصي، بخش اورژانس و اتاق هاي عمل مي باشد. زماني كه چشم باز خود را معطوف آن ها نماييد، مي توانيد بخش قابل توجهي از وقت، انرژي و هزينه خود را ذخيره كنيد.

پيشنهاد مي شود به طور مداوم مراقب گلوگاه هاي مركز درماني تحت مديريت خود باشيد. يك مدير آرماني داراي ويژگي هايي مثل توانايي حرفه اي، ارزش مداري، تعهد فردي و حرفه اي است.

همان طور كه مي دانيد، الگوهاي رفتاري مناسب مدير در هر سازمان موجب به وجود آمدن روحيه و انگيزه قوي در كاركنان گشته و ميزان رضايت آنها را از شغل و حرفه خويش افزايش مي دهد.

يكي از سئوال‌هاي اساسي كه در ذهن مديران شكل مي‌گيرد اين است كه چه كار كنم كه همكاران و زير دستانم مثل من كار كنند و يا اينكه چه كار كنم تا كاركنان بخش‌هاي مختلف پر كارتر باشند و بهتر از قبل كار كنند.

ممكن است جواب اين سئوال در نگاه اول كمي پيچيده به نظر برسد، اما با كمي استفاده از تلاش‌‌هاي سازمان‌هاي درماني موفق مي‌توان نتيجه‌گيري كرد كه زماني كه حال پرسنل ما خوب باشد مي‌توانند با كيفيت بالايي به كارشان مشغول باشد. اكنون كه مي دانيم كه حال خوب مي‌تواند به كار خوب نيز منجر شود، راه‌هاي افزايش انگيزه و مديريت محيط را با جديت دنبال مي‌كنيم، جريان‌هاي سازمان غير رسمي را از بيرون مراقبت و سيستم تنبيه و پاداش را نظام‌مند مي‌كنيم. اگر مي‌خواهيم كه مشتري مدار باشيم، در ابتدا بايد كارمند مدار باشيم؛ چرا كه نارضايتي كاركنان پس از مدتي با احتمال بالا به نارضايتي بيماران و همراهان بدل خواهد شد.

نقش فرهنگ در استقرار موفق سیستم های مدیریت کیفیت در ارتقای خدمت رسانی به میانسالان در راستای کاهش روند پیری پر اهمیت است.

قبل از پرداختن به مفاهیم سیستم های مدیریت و کیفیت، لازم است به جایگاه و ارزش فرهنگ سازمانی و اجتماعی (اهداف بهبود کیفیت) اشاره و تأکید شود.

هر اجتماع انسانی دارای فرهنگ تعریف شده ای است که پتانسیل های رشد و ارتقاء آن در این فرهنگ نهفته است. فرهنگ سازی و آموزش جهت تغییر نگرش و باورهای اجتماعی، اگر مبنی بر احترام، مسئولیت پذیری و با استفاده از باورهای اعتقادی باشد، موجب پرهیز از تفرق، خودنگری و ریا می شود.

این فرهنگ سازی به مثابه قوی کردن ریشه های نهالی است که تنه آن با اصول و قواعد تعیین شده ای تنومند گردیده است. تنه درخت در واقع همان استانداردها، قواعد و نگرش سیستمی است که از اعضای متفکر سیستم یعنی انسان، انرژی و سکون پیش برنده ای را در زمینه اجرائی شدن دریافت کرده و خود را در برابر آفت ها و نیروهای بازدارنده مقاوم می نماید.

رفته رفته با رشد این نهال، درخت تنومندی ایجاد می شود. تنه درخت شاخه ها و برگ هایی خواهد داشت که از آن میوه هائی برای بهره مندی انسان ها به وجود می آید. این میوه ها همانا نتایج استقرار سیستم های مدیریت خدمات بهداشتی-درمانی هستند که با بهبود مستمر، با کیفیت مطلوبی به جامعه ارائه می گردند. با نگرش سازمانی و کل نگر به خدمات بهداشتی-درمانی در کشورمان، این ثمره در واقع دستیابی به سیستم مدیریت جامع (Total Quality Management) خواهد بود.